Guerra de Cleómenes

A guerra de Cleómenes (-229/-228  a -222) foi un conflito militar ocorrido entre Esparta e os seus aliados de Elis contra a liga Aquea e Macedonia. A guerra concluíu coa vitoria macedonia e aquea.

En -235, Cleómenes III ascendeu ao trono de Esparta e comezou un programa de reformas para recuperar a antiga disciplina espartana e depor aos éforos. Cando estes enviaron a Cleómenes a capturar unha cidade situada na fronteira con Megalópole, os aqueos declararon a guerra en -229 Cleómenes respondeu arrasando Acaia, derrotou no monte Liceo a un exército liderado por Arato de Sición que fora enviado a atacar Elis e a un segundo exército preto de Megalópole. En canto á súa política interior, ordenou o asasinato dos éforos.

En rápida sucesión, Cleómenes desposuíu ás cidades de Arcadia das súas guarnicións aqueas, para logo esmagar a outra forza inimiga en Dyme. Enfrontando a dominación da liga por parte de Esparta, Arato debeu solicitar o socorro de Antígono III de Macedonia para vencer aos espartanos. A cambio pola axuda proporcionada, os aqueos tiveron que entregar o Acrocorinto a Antígono. Cleómenes invadiu Acaia e tomou o control de Corinto e Argos; con todo, cando Antígono chegou ao Peloponeso, o rei espartano debeu retirarse a Laconia. O exército aqueo-macedonio enfrontouse ao espartano en Selasia, onde os últimos foron derrotados. Cleómenes fuxiu á corte do seu aliado Ptolomeo III de Exipto, lugar onde finalmente se suicidou tras o fracaso dunha revolta contra os láxidas.

Preludio

Cleómenes III ascendeu ao trono de Esparta en -236 ou -235 , logo de depor ao seu pai, Leónidas II, nunha década onde as disputas entre as dúas familias reais se achaban no seu punto máis alto. Durante a confusión, Leónidas II fixo executar ao rei rival, o reformista Axis IV.

En -229, Cleómenes tomou as cidades de Texea, Mantinea, Cafias e Orcómeno en Arcadia, as cales se aliaron coa liga Etolia. Os historiadores Polibio e Sir William Smith afirman que Cleómenes capturou as cidades de forma traizoeira; con todo, o tradutor de Plutarco en Esparta, Richard Talbert, sinala que Cleómenes as ocupou a petición das mesmas. Ese mesmo ano, os éforos enviaron a Cleómenes a capturar o Atenaión, situado preto de Belbina e un dos puntos de ingreso a Laconia, que nesa época se achaba en disputa por parte de Esparta e Megalópole. Mentres tanto, a liga Aquea convocou a unha reunión dos seus membros e declarou a guerra a Esparta, polo que Cleómenes fortificou a súa posición como represalia. En resposta, Arato de Sición, o strategos da liga Aquea, tentou capturar Texea e Orcómeno mediante un ataque nocturno. A manobra fracasou e Arato debeu retirarse coa esperanza de que o seu intento se mantivese na ignorancia[n. 1].

Cleómenes descubriu o plan e enviou unha mensaxe a Arato onde lle preguntaba os motivos da expedición. Arato contestou que acudira a evitar que Cleómenes fortificase Belbina, ao que Cleómenes respondeu dicindo: «se non te molesta, escribe indicándome por que trouxeches todos eses fachos e escaleiras».

Os primeiros anos e o éxito

Un mapa da zona do Peloponeso (o sur de Grecia) mostra importantes cidades e localidades da guerra de Cleómenes. A liga Aquea móstrase en vermello.

Logo de fortificar Belbina, Cleómenes avanzou sobre Arcadia con tres mil unidades de infantaría e algunhas de cabalaría. Con todo, os éforos chamárono de regreso, o que permitiu que Arato capturase Cafias tan pronto como Cleómenes regresou a Laconia. Cando dita noticia chegou a Esparta, os éforos volveron enviar ao rei espartano, quen tomou a cidade de Metidrio, en terras de Megalópole, e logo devastou o territorio ao redor de Argos.

Aproximadamente no mesmo momento, a liga Aquea enviou un exército baixo o mando dun novo strategos, Aristómaco de Argos (quen fora elixido no cargo en maio de -228), para que se enfrontase a Cleómenes. O exército aqueo, composto por vinte mil unidades de infantaría e mil de cabalaría, avanzou contra o exército espartano de cinco mil homes en Palantio. Arato, que acompañaba a Aristómaco, aconselloulle retirarse. William Smith coincide con Arato respecto de que vinte mil aqueos non eran rivais para cinco mil espartanos.

Mentres tanto, Ptolomeo III de Exipto, quen fora aliado da liga Aquea durante as súas guerras contra Macedonia, transferiu o seu apoio financeiro a Esparta. Esta decisión de Ptolomeo baseouse no cálculo de que unha Esparta renacente sería unha aliada moito máis valiosa que a liga Aquea para combater aos macedonios.

En maio de -227, Arato foi elixido unha vez máis como strategos e atacou Elis. Os habitantes da cidade solicitaron axuda a Esparta; mentres os aqueos regresaban de Elis, Cleómenes atacounos e derrotou a todo o seu exército cerca do monte Liceo. Aproveitando o rumor de que morrera durante o combate, Arato atacou e capturou Mantinea.

A continuación, tras a morte do fillo de Axis IV, o rei euripóntida Eudamidas III (envelenado por orde de Cleómenes segundo Pausanias) Cleómenes fixo volver do seu exilio en Mesene ao seu tío Arquídamo V para que ascendese ao trono. Con todo, en canto Arquídamo regresou á cidade, foi asasinado. Posto que as fontes antigas se contradin, non queda claro o papel de Cleómenes en dito suceso: mentres que Polibio afirma que Cleómenes ordenou a execución, Plutarco móstrase en desacordo.

A batalla de Ladocea e as reformas

Falanxe grega tradicional con lanzas e escudos grandes (aspis).

Ese mesmo ano, Cleómenes subornou exitosamente aos éforos para que lle permitisen continuar a súa campaña contra os aqueos, co que avanzou dentro do territorio de Megalópole e capturou o poboado de Leuctra. Como resposta, un exército aqueo chegou ao lugar, socorreu á cidade e obtivo unha vitoria menor sobre o grupo de espartanos que se atopaba máis preto das murallas. Cleómenes viuse obrigado a retirarse coas súas tropas, bordeando unha serie de barrancos. Arato ordenou aos aqueos que non perseguisen aos lacedemonios por aquel terreo, pero Lidadas de Megalópole desobedeceu a orde e cargou contra eles coa cabalaría. Coa vantaxe do terreo do seu lado, e grazas a que a cabalaría inimiga se achaba dispersa, Cleómenes enviou aos seus soldados cretenses e tarentinos a enfrontar a Lidadas. Estes derrotaron á cabalaría e Lidadas atopou a morte. Os espartanos, afoutos polo sucedido, cargaron contra o corpo principal das forzas aqueas e venceron á totalidade do exército. Os aqueos, desgustados e desanimados debido a que Arato non apoiara a Lidadas, non efectuaron ningún outro ataque durante ese ano.

Cleómenes, quen agora estaba seguro da súa posición, comezou a complotar contra os éforos. En primeiro lugar, recrutou ao seu padrasto dicíndolle que necesitaban desfacerse dos éforos e, así, poderían pór os seus bens en mans do pobo e converter a Esparta na cidade suprema de Grecia. Gañando ao seu padrasto para a súa causa, Cleómenes empezou a preparar a súa revolución. Utilizou a homes a quen consideraba que eran máis probábel que se lle opuxesen para capturar Herea e Asea. Tamén levou comida aos cidadáns de Orcómeno (asediados polos aqueos) antes de acampar nos arredores de Mantinea. Esta campaña provocou o cansazo dos seus opoñentes, quen solicitaron poder quedar en Arcadia para descansar. Logo disto, Cleómenes marchou cara a Esparta cos seus mercenarios e enviou a varios dos seus seguidores máis leais a matar os éforos. Dos cinco éforos, só Axileo conseguiu escapar e refuxiarse nun templo.

Cos éforos fóra do seu camiño, Cleómenes deu inicio ás súas reformas. Primeiro, entregou as súas terras ao estado, exemplo que foi seguido polo seu padrasto e os seus amigos, e logo polo resto dos cidadáns. A continuación, dividiu todas as terras e entregou parcelas iguais a cada habitante. Tamén incrementou o número de cidadáns ao concederlles dito título a algúns periecos; despois adestrou a catro mil hoplitas e reinstaurou a antiga disciplina social e militar espartana. Cleómenes fortaleceu enormemente o seu exército ao incorporar a sarissa (pica) macedonia. para terminar coas súas reformas, colocou ao seu irmán Euclidas ao mando de Esparta, converténdoo no primeiro rei axíada en ocupar o trono euripóntida.

O dominio do Peloponeso

Moeda coa efixie de Ptolomeo III de Exipto.

En -226, os habitantes de Mantinea pediron axuda a Cleómenes para desfacerse da gornición aquea que se achaba na cidade. Unha noite, os espartanos ingresaron silenciosamente en Mantinea e expulsaron os soldados aqueos antes de marchar cara a Texea. Desde alí, os espartanos avanzaron dentro de Acaia, onde Cleómenes esperaba obrigar á liga a enfrontalo nunha batalla campal. Cleómenes marchou co seu exército cara a Dyme e topouse coa totalidade do exército aqueo. Durante o enfrontamento, os espartanos venceron á falanxe aquea, matando a varios e capturando a outros. Logo desta vitoria, Cleómenes capturou a cidade de Lasio e entregoulla ao pobo de Elis.

A liga Aquea, desmoralizada pola súa derrota, aceptou a renuncia de Arato ao seu cargo de xeneral e cando tanto Atenas como a liga Etolia rexeitaron o seu pedido de axuda, decidiron solicitar a paz a Cleómenes. Ao principio, Cleómenes só realizou pequenas esixencias aos delegados aqueos. Pero os aqueos seguiron enviando embaixadores e Cleómenes demandou que lle entregasen o liderado da liga; a cambio, el devolveríalles aos prisioneiros aqueos e as fortalezas que capturara. Os aqueos convidaron a Cleómenes a Lerna, onde estaban a celebrar unha asemblea. Cleómenes, durante a súa viaxe cara a alí, bebeu demasiada auga e isto provocou que perdese a voz e vomitara sangue, polo que debeu regresar a Esparta.

Arato aproveitou a situación e comezou a complotar xunto co rei Antígono III de Macedonia. Anteriormente, en -227, enviáronse dous embaixadores de Megalópole a Macedonia solicitando axuda; pero nese entón, Antígono non estivo interesado en ofrecela e os esforzos fracasaron. Arato quería que o rei macedonio fose ao Peloponeso e derrotase a Cleómenes a cambio de entregarlle o control do Acrocorinto. No entanto, a liga non desexaba realizar este sacrificio; o historiador alemán Barthold Georg Niebuhr critica a alianza de Arato con Macedonia sinalando que «o vello Arato sacrificou a liberdade do seu país nun acto de alta traizón, entregando Corinto en lugar de lograr a liberdade de Grecia mediante a unión dos pobos de Peloponeso, o que asegurase a Cleómenes a influencia e poder que merecía».

Cando os aqueos chegaron a Argos para participar dunha asemblea, Cleómenes viaxou desde Texea para reunirse con eles. Con todo, Arato (que chegara a un acordo con Antígono) esixiu que Cleómenes entregase 300 prisioneiros aos aqueos e que fose á cidade sen compañía ningunha ou o fixese con todo o seu exército. Cando esta mensaxe chegou a oídos de Cleómenes, o espartano informou que o inxuriara e volveu declarar a guerra contra os aqueos.

Debido á furia incitada pola invitación de Arato a que os antigos macedonios ingresasen no Peloponeso, Acaia atopouse inmersa en disturbios e varias cidades estaban a piques de se sublevaren. Os habitantes esperaban que Cleómenes impuxese cambios constitucionais nas súas cidades, polo que o espartano, envalentonado, invadiu Acaia e capturou as cidades de Pelene, Feneo e Penteleo. Os aqueos, preocupados polos levantamentos en Corinto e Sición, despacharon aos seus mercenarios para que as gorecesen, e logo acudiron a Argos para celebrar os Xogos Nemeos.

Cleómenes calculaba que sería sinxelo capturar Argos mentres estaba repleta de espectadores e asistentes ao festival que causarían gran pánico dentro a cidade. Durante a noite, apoderouse dunha zona escarpada situada por encima do teatro da cidade. A poboación estaba demasiado aterrada para ofrecer resistencia, polo que aceptou que establecese unha gornición, entregar vinte prisioneiros a Cleómenes e converterse en aliados de Esparta. A toma de Argos conferiu un enorme impulso á reputación de Cleómenes posto que ningún rei espartano conseguira nunca capturala. Mesmo Pirro de Epiro, un dos xenerais máis famosos da época, morrera no intento.

Pouco despois da conquista de Argos, Cleonas e Fliúnte rendéronse ante Cleómenes. Mentres tanto, Arato atopábase en Corinto investigando aos sospeitosos de apoiar a Esparta. Cando soubo o sucedido, Arato supuxo que a cidade caería en mans dos espartanos. Arato convocou unha asemblea e, en presenza de todos os cidadáns, montou sobre o seu cabalo e fuxiu a Sición. Os corintios, efectivamente, rendéronse a Cleómenes, pero o rei espartano criticounos por non capturar a Arato. Cleómenes enviou ao seu padrasto, Megistono, ante Arato para solicitar a entrega de Acrocorinto (a cidadela de Corinto, que tiña unha gornición aquea) a cambio dunha gran suma de diñeiro.

Hermíone, Trecén e Epidauro rendéronse en rápida sucesión ante Cleómenes, quen foi desde Argos até Corinto e comezou a asediar a cidadela. O rei de Esparta enviou un mensaxeiro a Arato coa proposta de que o Acrocorinto tivese unha gornición composta tanto por espartanos como por aqueos, e prometendo a entrega dunha pensión de doce talentos. Arato enfrontouse á dura decisión de entregar a cidade a Antígono ou permitir que caese ante Cleómenes. Elixindo establecer unha alianza con Antígono, enviou ao seu fillo como prisioneiro de Macedonia. Cleómenes invadiu o territorio de Sición e devastouno.

A intervención macedonia

Mentres, Antígono, que levara consigo un enorme exército composto por vinte mil soldados de infantaría e mil catrocentos de cabalaría, marchaba atravesando Eubea cara ao Peloponeso. A hostil Liga Etolia, que ocupaba Tesalia, ameazara oporse a el se se penetraba máis ao sur das Termópilas a pesar de que até ese momento mantivera a súa neutralidade durante a guerra. Cando Cleómenes soubo do avance dos macedonios por Eubea, abandonou o seu asedio a Sición e construíu unha gabia con estacada que ía desde o Acrocorinto até o istmo. O rei espartano elixira dita localización para evitar un combate frontal coa falanxe macedonia.

Aínda que realizaron numerosos intentos por atravesar a liña defensiva e chegar a Lequeo, as forzas de Antígono fallaron e sufriron baixas considerábeis. Estes fracasos causaron tantas perdas que Antígono considerou incrementar o seu ataque sobre a estacada e trasladar o seu exército a Sición. Unha mañá Arato recibiu a visita dalgúns amigos de Argos quen convidaron a Antígono á súa cidade. Os arxivos estaban preparados para se sublevaren baixo o mando de Aristóteles, molestos porque Cleómenes non efectuara ningunha reforma na cidade. Antígono enviou a 1.500 homes baixo o mando de Arato para que navegasen cara a Epidauro e, desde alí, marchasen a Argos. Ao mesmo tempo, o strategos aqueo dese ano, Timoxeno, avanzou con máis homes desde Sición. Cando chegaron os reforzos aqueos, toda a cidade (excepto a cidadela) estaba en mans dos arxivos.

Mapa da zona próxima a Corinto.

Tras decatarse da revolta en Argos, Cleómenes enviou ao seu padrasto xunto a dous mil soldados para tentar salvar a situación; pero Mexistono morreu asaltando a cidade e o exército de apoio retirouse, deixando que os espartanos na cidadela seguisen resistindo. Cleómenes abandonou a súa posición no istmo pese ser moito máis vantaxosa, por medo a que o rodeasen, e deixou que Corinto caese en mans de Antígono. Cleómenes marchou coas súas tropas cara a Argos e abriuse camiño dentro da cidade, rescatando aos seus homes na cidadela. Vendo ao exército de Antígono nunha chaira fóra da cidade, o rei espartano ordenou a retirada a Mantinea.

Despois de retirarse a Arcadia, Cleómenes volveu a Esparta cando recibiu a noticia de que a súa esposa morrera. Isto permitiu que Antígono avanzase libremente por toda Arcadia e sobre as poboacións que Cleómenes fortificara, incluído o Atenaión, que entregou a Megalópole. A continuación dirixiuse a Exio, onde os aqueos estaban reunidos en asemblea. Alí, entregou un informe acerca das súas operacións e foi nomeado comandante en xefe de todas as forzas aliadas.

Antígono aproveitou a oportunidade para revivir a liga Helénica de Filipo II de Macedonia baixo o nome de «Liga de Ligas», na cal participaron a maioría das poles das rexións gregas. Entre estas, incluíanse Macedonia, Acaia, Beocia, Tesalia, Fócida, Lócrida, Acarnania, Eubea e Epiro. Peter Green afirma que, para Antígono, a liga non era máis que un medio para incrementar o poder de Macedonia.

A principios da primavera de -223, Antígono marchou contra Texea. Alí, os aqueos uníronse a el e, xuntos, cercaron a cidade. Os texeatas resistiron varios días antes de verse forzados a presentar a súa rendición debido á maquinaria de asedio macedonia. Tras a captura de Texea, Antígono avanzou cara a Laconia, onde descubriu que o exército de Cleómenes estaba a esperalo. Con todo, cando os seus exploradores de avanzada lle informaron de que a gornición de Orcómeno estaba a marchar para atoparse con Cleómenes, Antígono levantou o campamento e ordenou unha marcha forzada; con iso, logrou sorprender á cidade e forzala a se render. Antígono procedeu á captura de Mantinea, Herea e Telpusa, o que limitou a Cleómenes a Laconia. Logo, Antígono regresou a Exio, onde entregou outro informe acerca das súas operacións antes de enviar a casa ás tropas macedonias para que pasasen alí o inverno.

Sabendo que o diñeiro que Cleómenes obtivera para pagar aos seus mercenarios proviña de Ptolomeo, segundo Peter Green, Antígono cedería algúns territorios en Asia Menor ao faraón exipcio a cambio de que retirase o seu apoio financeiro a Esparta. Fose ou non certa a dita suposición, Ptolomeo efectivamente retirou o seu apoio, o que deixou a Cleómenes sen diñeiro para pagar aos seus mercenarios. Desesperado pola súa necesidade de diñeiro, Cleómenes liberou a todos os hilotas que puidesen pagar cinco minas áticas (equivalentes a 500 dracmas); desta forma, conseguiu reunir 500 talentos de prata. Ademais, proporcionou armas de estilo macedonio a dous mil dos exhilotas para contrarrestar aos «escudos de prata», as tropas macedonias de choque, antes de planear unha nova campaña.

Cleómenes soubo que Antígono licenciara ás súas tropas e que só viaxaba cos seus mercenarios. Nese momento, Antígono achábase en Exio, a unha distancia de tres días de marcha desde Megalópole. A maioría dos aqueos en idade de empuñar armas morrera no monte Liceo e Ladocea. Cleómenes ordenou ao seu exército tomar racións para cinco días e enviou ás súas tropas cara a Selasia para aparentar que invadían o territorio de Argos. Desde alí, dirixiuse a terras de Megalópole e, durante a noite, ordenou a un dos seus amigos, Panteo, que capturase a sección máis débil das murallas mentres que Cleómenes e o resto do exército o seguían. Panteo conseguiu capturar a sección da muralla despois de matar os sentinelas; isto permitiu que Cleómenes e os demais espartanos entrasen na cidade.

Chegado o amencer, os habitantes de Megalópole déronse conta de que os espartanos estaban dentro das murallas. Algúns megalopolitanos fuxiron da cidade, mentres que outros quedaron e combateron aos invasores. O superior número de soldados espartanos obrigou aos defensores a retirarse, aínda que a resistencia por parte da retagarda permitiu que a maior parte dos poboadores puidese escapar (só foron capturadas mil persoas). Cleómenes enviou unha mensaxe a Mesene, onde se reuniron os exiliados, no cal ofrecía retornarlles a cidade se se aliaban a el. Os cidadáns de Megalópole negáronse e, en represalia, os espartanos saquearon a cidade e queimárona até os cimentos. Nicholas Hammond estimou que Cleómenes logrou reunir uns trescentos talentos grazas á pillaxe de Megalópole.

A batalla de Selasia

A captura de Megalópole fixo estremecer á liga Aquea. Cleómenes lanzouse a devastar o territorio de Argos xunto co seu exército, sabendo que Antígono non había opoñer resistencia debido á súa falta de homes. O espartano tamén calculaba que as súas accións provocarían que os arxivos perdesen confianza en Antígono polo seu fracaso en defender as súas terras.

No verán de -222, Antígono mandou chamar ás súas tropas desde Macedonia, e estas chegaron xunto con outras unidades aliadas. Segundo Polibio, o exército macedonio constaba de: dez mil unidades macedonias de infantaría, a maioría armada como falanxitas, tres mil peltastas, mil duascentas unidades de cabalaría, tres mil mercenarios, oito mil seiscentos aliados gregos e tres mil soldados aqueos de infantaría, o que totalizaba vinte e nove mil douscentos homes.

Cleómenes fortificara todos os pasos polos que ingresar a Laconia con barricadas e gabias, e logo partiu co seu exército de vinte mil homes ao paso en Selasia. Dominando este paso, atopábanse dous outeiros, Evas e Olimpo. Cleómenes fixo que o seu irmán se situase no Evas coas tropas aliadas e os periecos, mentres que el mesmo se situaba no Olimpo con seis mil hoplitas espartanos e cinco mil mercenarios.

Cando Antígono chegou a Selasia co seu exército, atopou o paso ben vixiado e decidiu non atacar unha posición tan forte. No seu lugar, montou o seu campamento preto de Selasia e agardou durante varios días. Nese tempo, enviou exploradores a recoñecer a zona e finxir ataques sobre as tropas de Cleómenes.

Incapaz de obrigar a Cleómenes a moverse, Antígono tomou a decisión de arriscarse cunha batalla campal. Situou á súa infantaría macedonia e aos ilirios de fronte ao Evas, formando unha falanxe articulada. Detrás deles, situou aos epirotas, acarnanios e dous mil soldados de infantaría aqueos a modo de reforzos. A cabalaría colocouse xusto enfronte da cabalaría de Cleómenes, cunha tropa composta por mil aqueos e megalopolitanos como reserva. Antígono ocupou a posición oposta á de Cleómenes xunto co resto da súa infantaría macedonia e os mercenarios.

Debuxo dunha falanxe macedonia, similar á que combateu na batalla de Selasia (os escudos son máis pequenos e lixeiros que os da falanxe hoplítica tradicional, as sarissas son o dobre de longas que as lanzas tradicionais, e os cascos pechados non eran tan comúns como suxire o debuxo).

A batalla comezou cando os soldados ilirios situados no flanco dereito macedonio atacaron aos espartanos no Evas. A infantaría lixeira e cabalaría espartanas, ao ver que a infantaría aquea non tiña protección pola retagarda, lanzaron un asalto por detrás do flanco dereito macedonio, ameazando con acabar con eles. Con todo, no momento clave, Filopemén de Megalópole (quen logo se convertería nun dos maiores heroes da liga Aquea ao conquistar finalmente Esparta) tentou sinalar o perigo aos comandantes superiores de cabalaría; pero cando estes o ignoraron, Filopemén reuniu algúns xinetes e cargou contra a cabalaría espartana. Os espartanos que se atopaban atacando á retagarda macedonia abandonaron o seu combate co inimigo, o que provocou que os macedonios cargasen contra as posicións espartanas. O flanco esquerdo espartano finalmente debeu retroceder e abandonar a súa posición, fuxindo do campo de batalla.

Mentres, a falanxe macedonia do flanco esquerdo trabou combate coa falanxe espartana e os seus mercenarios. No asalto inicial, a falanxe macedonia cedeu unha cantidade importante de terreo antes de que o seu peso fixese retroceder aos espartanos. Estes, superados pola numerosa falanxe macedonia, foron derrotados, pero Cleómenes conseguiu escapar xunto a un pequeno grupo de homes. A batalla tivo un custo moi elevado para Esparta: dos seis mil espartanos que participaron, só 200 permaneceron con vida.

Consecuencias

Logo da súa derrota en Selasia, Cleómenes regresou a Esparta por un curto tempo e urxiu aos cidadáns a aceptar os termos que ofrecese Antígono. Oculto na noite, fuxiu de Esparta con algúns amigos e dirixiuse á cidade portuaria de Xitión, onde abordou un barco a Exipto.

Antígono entrou triunfante en Esparta, converténdose no seu primeiro conquistador estranxeiro. No entanto, o seu trato coa poboación foi xeneroso e humanitario. O rei macedonio ordenou revogar as reformas instauradas por Cleómenes, restaurou a presenza dos éforos e non obrigou a Esparta a unirse á súa Liga, aínda que os espartanos o fixeron por decisión propia. O historiador Graham Shipley considera que a restauración das leis impulsada por Antígono non foi máis que unha farsa, posto que este non reinstaurou as dinastías de reis espartanos. Antígono abandonou Esparta aos tres días e dirixiuse de regreso a Macedonia deixando unha gornición no Acrocorinto e Orcómeno para enfrontarse a unha invasión bárbara. Coa derrota de Cleómenes, o poder de Esparta colapsou e caeu en mans de tiranos.

Cando Cleómenes chegou a Alexandría, Ptolomeo ofreceulle a benvida con sorrisos e promesas. Ao principio, o faraón tomou precaucións contra Cleómenes, pero ao pouco tempo chegou a respectalo e prometeulle envialo de regreso a Grecia cun exército e unha frota. Tamén prometeu fornecer a Cleómenes un ingreso anual de 24 talentos. Con todo, antes que puidese cumprir a súa promesa, Ptolomeo faleceu e xunto a el, calquera esperanza que Cleómenes puidese albergar respecto de volver a Grecia.

O débil, novo faraón exipcio, Ptolomeo IV, comezou a deixar de frecuentar a Cleómenes. Pouco despois o ministro exipcio Sosibio ordenou pór a Cleómenes baixo arresto domiciliario, despois de que o espartano fose acusado inxustamente de argallar un complot contra o Rei. En -219, Cleómenes e os seus amigos escaparon do seu fogar e correron polas rúas de Alexandría, tentando incitar unha sublevación contra Ptolomeo. Ao fracasar o plan, Cleómenes e todos os seus amigos suicidáronse.

Véxase tamén

Bibliografía

Fontes primarias

• Pausanias, traducido por W.H.S. Jones (1918). Description of Greece. Londres: Cambridge.
• Plutarco, traducido por Richard Talbert (1988). Life of Agis. Nova York: Penguin Classics. ISBN 0-14-044463-7.
• Plutarco, traducido por Richard Talbert (1988). Life of Cleómenes. Nova York: Penguin Classics. ISBN 0-14-044463-7.
• Plutarco, traducido por Richard Talbert (1988). Plutarco on Esparta. Nova York: Penguin Classics. ISBN 0-14-044463-7.
• Polibio, traducido por Frank W. Walbank (1979). The Rise of the Roman Empire. Nova York: Penguin Classics. ISBN 0-14-044362-2.
• Plutarco, Vidas paralelas: Artaxerxes e Arato.

Fontes secundarias

• Michael Avi Yonah e Israel Shatzman (1976). Illustrated Encyclopaedia of the Classical World. Xerusalén: Jerusalem Publishing House. ISBN 562-00037-2.
• N. G. L. Hammond (1989). The Macedonian State: Origins, Institutions and History. Oxford: Clarendon Press. ISBN 0-19-814883-6.
• John Grainger (1999). The League of Aitolians. Leiden: Koninklijke. ISBN 0-169-8958.
• Peter Green (1990). Alexander to Actium: The Historical Evolution of the Hellenistic Age. Los Ángeles: University of California Press. ISBN 0-500-01485-X.
• Christian Habicht (1997). Athens from Alexander to Antony. Cambridge: Harvard University Press. ISBN 0-674-05111-4.
• John Hackett (1989). Warfare in the Classical World. Londres: Sidgwick & Jackson. ISBN 0-283-99591-2.
• John Lemprière (1989). Classical Dictionary. Londres: Bracken Books. ISBN 1-88891-228-8.
• William Smith (1873). Dictionary of Greek and Roman Biography and Mythology. Londres: John Murray.
• Niebuhr, Barthold Georg. "A History of Rome. Vol II". Million Book Project.  II. Million Book Project. Consultado o 5 de setembro de 2007. 
• Graham Shipley (2000). The Greek World After Alexander: 323-30 Londres: Routledge. ISBN 0-415-04618-1.